Historia Biblioteki |
8. XII 1918 r. Uniwersytet Lubelski zainaugurowałpierwszy rok akademicki;w tym samym roku rozpoczęła działalność Biblioteka Uniwersytecka |
 |
| Początki były bardzo skromne. Na prośbę ks. Rektora Idziego Radziszewskiego organizowaniem pracy w Bibliotece zajęła się Emilia Szeliga-Szeligowska. |
| Stworzyć bibliotekę uniwersytecką - to był jeden z istotnych punktów programu komitetu, organizującego zręby Uniwersytetu Lubelskiego. Do wyszukiwania cennych księgozbiorów oddelegowano członka komitetu, prof. Konstantego Chylińskiego. W kilka miesięcy (od lutego 1918 r.) zgromadzono w Piotrogrodzie w gmachu Akademii Duchownej (il. obok) - z darów i zakupów - znaczny księgozbiór, liczący ok. 40.000 woluminów Najcenniejszym jądrem tej kolekcji było 10.000 (!) książek, ofiarowanych przez prof. Stanisława Ptaszyckiego, który po 40 latach w Piotrogrodzie postanowił wrócić do Polski, a swoje zbiory - przekazać do Lublina (sam, po lubelskim epizodzie, ostatecznie osiadł w Wilnie). Najważniejszym wówczas przedsięwzięciem stało się sprowadzenie do Lublina zebranego księgozbioru; dokonano tego jesienią 1918 roku. |
|
|
|
|
Biblioteka Uniwersytecka mieściła się w Lublinie początkowo w niezbyt odpowiednim, niewielkim lokalu; w sierpniu 1918 roku pozyskano na ten cel część gmachu byłego klasztoru Ojców Bernardynów przy ulicy Dolnej Panny Marii 4. Prace pani Emilii Szeligi-Szeligowskiej kontynuował prof. Stanisław Ptaszycki, który uchwałą Senatu z 22 lutego 1919 r. został pierwszym dyrektorem Biblioteki. Zajęcia uniwersyteckie, praca w Państwowym Archiwum w Lublinie i udział w organizacji Uniwersytetu Wileńskiego absorbowały go ogromnie, stąd niewiele czasu mógł poświęcić Bibliotece. Stanowisko dyrektora piastował tylko kilka miesięcy. Już jesienią 1919 r. opuścił Lublin i przeniósł się do Wilna. Zastąpił go prof. Konstanty Chyliński, prorektor UL oraz jednocześnie wykładowca Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Ten, chociaż także podobnie przeciążony nadmiernymi obowiązkami, przez cztery lata kierował pracą placówki. Za jego kadencji, w 1923 roku, Biblioteka przejęła ofiarowane w darze zbiory rodziny Moszyńskich (około 16 tysięcy woluminów). |
|
| Pierwsza siedziba Biblioteki |
Gdy prof. K. Chyliński zrezygnował ze stanowiska dyrektora Biblioteki, przez kilka miesięcy (1923 - 1924) nie miał następcy. Dopiero pod koniec 1924 roku. Senat UL mianował nowego dyrektora, ks. prof. Henryka Insadowskiego. Profesor, zajęty pracą naukową i dydaktyczną, funkcję dyrektora ograniczał niemal wyłącznie do ogólnej polityki bibliotecznej. Za jego kadencji (mimo trudności materialnych, dzielonych z całym Uniwersytetem), Biblioteka znacznie zwiększyła swe zasoby, na co złożyła się także z sukcesem przeprowadzona rewindykacja części zbiorów zgromadzonych w Piotrogrodzie (około 26 tysięcy woluminów); w 1939 roku Biblioteka posiadała łącznie blisko 80 tysięcy woluminów. |
|
|
| Pierwsze bibliotekarki Biblioteki KUL (źródło: styczniowa kartka z kalendarza historii KUL) | ||
Po wybuchu wojny i wkroczeniu hitlerowców dyrektor został zwolniony. 18 listopada 1939 roku, po wizycie gestapo, Biblioteka została zamknięta [ 1 ]. Pięć tygodni później zamknięto Bibliotekę im. Hieronima Łopacińskiego. Władze okupacyjne miały plany stworzenia w Generalnej Guberni (czyli na terenach ówczesnej centralnej Polski) sieci niemieckich Bibliotek Państwowych (die Staatsbibliothek) - na bazie zbiorów zamykanych bibliotek polskich. Jednak - przynajmniej w Lublinie - połączenie to było tylko formalne i zbiory (obu placówek) pozostały fizycznie na swoim miejscu. "Do czasu utworzenia Staatsbibliothek faktycznie istniały w Lublinie dwie odrębne biblioteki - Biblioteka dystryktu [dawniej Biblioteka im. Hieronima Łopacińskiego] i Biblioteka Uniwersytecka KUL. Teraz [w latach 1940 - 1941] scalono je organizacyjnie, ale każda z nich pozostała przy swoim dotychczasowym stanie posiadania. W Krakowie i Warszawie, ze względu na wielkość i różnorodność zbiorów poszczególnych książnic, które weszły w skład Staatsbibliothek, podzielono je na oddziały (Abteilungen), skupiające księgozbiory największych przedwojennych bibliotek naukowych. Niemcy uznali, że w Lublinie nie zachodzi taka potrzeba, ale pierwotnym zamiarem [Wasyla] Kutschabsky'ego [był to niemiecki kierownik die Staatsbibliothek Lublin, Ukrainiec pochodzący z okolic Lwowa, jednocześnie reichsdeutsch, historyk z wykształcenia, dosyć kompetentny bibliotekarz, który rozmawiał z polskim personelem po polsku i miał wśród pracowników bardzo pozytywną opinię - przyp. red.] była pełna unifikacja zasobów. Polskim bibliotekarkom udało się jednak przekonać go do zachowania odrębności Biblioteki KUL [bardzo celnym] argumentem o nienaruszalności starych i historycznych zespołów bibliotecznych. Dzięki temu książnica ta pozostała dalej we własnej siedzibie przy ulicy Dolnej Panny Marii, na zasadzie status quo. Wykonywane tam prace bibliotekarskie stanowiły część [prac] prowadzonych przy ulicy Narutowicza, a pracownicy byli wspólni. Choć nie miała formalnie takiego statusu, stanowiła swego rodzaju filię, i tak przetrwała do końca wojny" [ 2 ]. Tak więc dzięki odważnej i mądrej postawie personelu Biblioteki (a także dzięki wyjątkowo sprzyjającym okolicznościom), jej cenne zbiory ocalały (z niewielkimi tylko stratami) mimo wojennej zawieruchy, a potem - powojennego zamieszania. Tu warto wspomnieć, że przez cały okres okupacji zbiorami Biblioteki KUL opiekowała się nieoceniona pani Szeligowska. Jak wspominał prof. Henryk Zins, "...Niemcy [...] zakazali udostępniać [zbiory] polskim czytelnikom. Uprzejma pani Szeligowska pozwalała jednak, pomimo grożącego jej związanego z tym niebezpieczeństwa, przychodzić niewielkiej grupie młodych czytelników do magazynu bibliotecznego i spędzać tam kilka godzin dziennie na studiowaniu dzieł naukowych. Rzecz odbywała się w całkowitej konspiracji i wszyscy wiedzieliśmy, czym mogło to grozić..." [ 3 ]. Po latach okazało się, że z tych możliwości korzystali między innymi Julia Hartwig, Anna Kamieńska, Zygmunt Kałużyński, Sergiusz Riabinin, Henryk Zins... |
||
| Przypisy: 1. M. Kunowska, Wspomnienia o bibliotekach lubelskich z okresu okupacji niemieckiej 1939-1944, 'Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne', T. 23 (1971), s. 199 2. Zdzisław Bieleń, Biblioteka im. Hieronima Łopacińskiego w okresie wojny i okupacji 1939-1944, Bibliotekarz Lubelski, rok 2003 (rocznik XLVI), s. 7-40 (dostęp online) 3. Henryk Zins, Przez epoki i kontynenty, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1996 |
||
 |
 |
 |
Już w 1944 roku Biblioteka KUL, kierowana od listopada przez doc. dr Andrzeja Wojtkowskiego, byłego dyrektora Biblioteki im. Raczyńskich w Poznaniu, wznowiła pracę jako pierwsza z bibliotek uniwersyteckich w Polsce. Wciąż jednak mieściła się w starym i ciasnym budynku byłego klasztoru, gdzie dla książek już ledwo starczało miejsca. Od roku 1947, dzięki staraniom wskrzeszyciela uczelni, ks. Rektora Antoniego Słomkowskiego, istniała już perspektywa nowej siedziby Biblioteki przy ulicy Chopina; na przeszkodzie szybkim przenosinom stała konieczność remontu oraz adaptacji kamienicy. Najniezbędniejsze prace remontowe przeprowadzono w 1949 roku; w tym też jeszcze roku placówka została poświęcona i zaczęto przeprowadzkę. |
| Następcą dyrektora Wojtkowskiego (po krótkiej działalności dr Witolda Nowodworskiego na stanowisku p.o. dyrektora i kustosza w 1949 roku), został w sierpniu 1950 roku o. dr Romuald Gustaw OFM. Ten przede wszystkim dokończył przenosiny zbiorów, równolegle prowadząc dalsze przebudowy oraz aranżacje wnętrz do bibliotecznych potrzeb. Powoli Biblioteka stawała się warsztatem pracy naukowej i dydaktycznej uczelni. Ojciec Gustaw był całkowicie oddany swej misji. Rozwinął strukturę placówki, zakładając nowe działy; powiększył księgozbiór podręczny, organizował wystawy i kursy dla bibliotekarzy. Był współtwórcą ośrodka i czasopisma ABiMK (1956 - Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne). Przeprowadził kolejną adaptację gmachu (w roku 1958) i doprowadził do powstania Pracowni Mikrofilmowej (1959). Za swej kadencji powiększył zbiory Biblioteki ośmiokrotnie (!). |
|
|
| ulica Chopina 27 |
 |
| Ważnym i długo oczekiwanym wydarzeniem w dziejach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL było uruchomienie 17 kwietnia 1972 roku nowej Czytelni Głównej. Jej pomieszczenie – duża sala na IV piętrze Biblioteki – uzyskane zostało jako rezultat wieloletniego procesu rozbudowy i adaptacji gmachu przeznaczonego pierwotnie do innych celów. Zarówno powierzchnia nowej czytelni (około 400 metrów kwadratowych wobec 160 metrów kwadratowych dotychczasowej czytelni na I piętrze), jak i liczba miejsc dla czytelników (166 + 8 na galerii – wobec 96. w czytelni dotychczasowej), jak wreszcie znaczne (o 25 procent) zwiększenie ilości regałów na księgozbiór podręczny (które mogą pomieścić około 12 tysięcy woluminów wobec dotychczas 9 tysięcy woluminów) – sprawiły, że sala ta stała się centralnym lektorium lubelskiego ośrodka naukowego w tym czasie. |
(źródło - Kwietniowa kartka z kalendarza historii KUL) |
 |
O. Gustaw zmarł w styczniu 1976 roku; jego godnym następcą został mgr Andrzej Paluchowski, który bez reszty oddał się pracy dyrektora-bibliotekarza. Gromadził zbiory z zapałem, wyszukiwał i uzupełniał brakujące ich części, zaczął też niejawne kolekcjonowanie wydawnictw tzw. niezależnych (czyli "podziemnych" – bezdebitowych) i emigracyjnych, którymi Biblioteka może się dzisiaj poszczycić. Za jego kadencji, w ciągu 22 lat, zbiory wzrosły o blisko 600 tysięcy jednostek bibliotecznych, co oznaczało niemalże podwojenie stanu posiadania placówki. |
1 stycznia 1998 roku funkcję dyrektora BU KUL objął ks. dr Tadeusz Stolz, który już wcześniej, jako wicedyrektor, zaczął w Bibliotece proces komputeryzacji. System komputerowy zastąpił tradycyjne metody pracy w biurze katalogowym i wypożyczalni, powstały też stanowiska komputerowe we wszystkich działach oraz terminale dla czytelników. Z innych jego inicjatyw warto wymienić założenie (na bazie wewnętrznej, bibliotecznej introligatorni) bardzo potrzebnej, własnej Pracowni Konserwacji Zbiorów Zabytkowych, oraz decyzję o budowie i rozwijaniu profesjonalnej witryny internetowej Biblioteki. Obecnie Biblioteka Uniwersytecka KUL stanowi integralną całość z siecią dwudziestu jeden bibliotek specjalistycznych (19, mieszczących się w gmachu Uniwersytetu przy Alejach Racławickich 14 i dwóch - Wydziałów Zamiejscowych: Nauk Prawnych i Ekonomicznych KUL w Tomaszowie Lubelskim i Nauk o Społeczeństwie [filia WNS] w Stalowej Woli), wspólnie stanowiąc bogate źródło informacji naukowej i wiedzy. |
||
 Biblioteka Uniwersytecka KUL w zachodniej pierzei ulicy Fr. Chopina (fot. Rafał Michałowski, Gazeta Wyborcza Lublin) |
||
|
(...) Ulica Fr. Chopina (...) została wytyczona w latach 1909 - 1910. Pierwsze były secesyjne kamienice na dawnym gruncie wizytkowskim, ale rozbudowa trwała nadal, aż do wybuchu wojny, a nawet po wojnie. (...) Siedziba Biblioteki Uniwersyteckiej KUL to jeden z budynków powstałych przed, a modernizowanych po wojnie. Jest to dar ks. Stefana Wyszyńskiego, który w 1947 roku, jako metropolita lubelski, oddal uczelni gmach Domu Katolickiego przy ulicy Chopina 27. (...) Gmach przy ul. Chopina zaprojektował przed wojną Jerzy Siennicki. Prac nad przebudową podjął się Ignacy Kędzierski, projektant między innymi kolegium jezuickiego "Bobolanum" przy alejach Racławickich. Przebudowa ruszyła w 1947 roku i trwała pięć lat. Szybko okazało się, że powierzchnia budynku nie wystarcza dla powiększającego się księgozbioru. Zaczęto adaptować każde pomieszczenie: piwnice, salę uniwersyteckiego studium wychowania fizycznego i mieszkania profesorskie. Pod koniec lat 50. biblioteka miała być przeniesiona. SARP zorganizował konkurs na projekt, przy alejach Racławickich czekało już miejsce. Ale okazało się, że teren ten spodobał się też Orbisowi. Władze komunistyczne nie chciały, by biblioteka znalazła się bliżej uniwersytetu. Dlatego dzisiaj zamiast niej stoi tam hotel. W 1998 roku ruszyła kolejna rozbudowa gmachu przy ulicy Chopina. Choć bliska ukończenia, trwa do dziś. Od jesieni 2006 roku działa nowa wypożyczalnia i magazyn. W kamienicy obok Biblioteki Uniwersyteckiej KUL [wciąż] mieszka wielu pracowników tego uniwersytetu.
Bernard Nowak, Małgorzata Bielecka-Hołda, * Jerzy Siennicki (1886-1956), inżynier-architekt, |
||
Na przełomie wieków po raz kolejny Biblioteka przeszła proces przemian; rozpoczęta w 1998 roku rozbudowa nadała jej po kilku latach nie tylko nowy kształt architektoniczny - teraz możliwe będzie pełniejsze zaspokajanie rosnących potrzeb coraz liczniejszych czytelników. |
| Jesień 2003 roku - - główne prace budowlane już za nami, nowy kształt Biblioteki wpisał się w pejzaż ulicy Chopina harmonijnie i bez zgrzytów. Teraz pozostały żmudne (i kosztowne) prace wykończeniowe. Niżej - tak to wyglądało w wizji architekta z roku 1997. |
|
|
 |
 |
Jesień 2008 roku |
| Nową Wypożyczalnię, uruchomioną we wrześniu 2006 r., pokazujemy na osobnej stronie |
|
| Poczet dyrektorów Biblioteki --- Historia rozbudowy BU KUL --- Historia witryny BU KUL |
|
Bibliografia o Bibliotece Uniwersyteckiej KUL:Dzierzkowska D., Biblioteka Główna Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1918-1939, ABMK 1964, t. 8, s.187-242;Wiśniowska K., Kalendarium Biblioteki, ABMK 1971, t. 23, s.29-43.; Wit A., Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego, Ossolineum 1976, s.47-48; Królikowski B., Gustaw Romuald OFM, EK VI, 1993, s.406; Szumił H. I., Biblioteka Uniwersytecka, Księga pamiątkowa w 75-lecie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1994, s.680-690; Informator KUL 1998/ 99, s.213-219; Rękopis, Sprawozdania Sekretariatu BU KUL za lata akademickie 1992-1998. |
Autor: Jan Wasilewski
Ostatnia aktualizacja: 22.07.2021, godz. 09:13 - Artur Podsiadły
Ostatnia aktualizacja: 22.07.2021, godz. 09:13 - Artur Podsiadły