Stare druki (XVI - XVIII w.) w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL

mgr Małgorzata Trojnacka

26 stycznia 2004 r.

 

1. Wstęp i wprowadzenie 2. Druki najstarsze 3. Druki z XVI wieku 4. Druki cyrylickie 5. "Monumenta" Zygmunta Augusta 6. Druki zamojskie i lubelskie 7. Książki z czasów Oświecenia 8. Polonika i czasopisma

7. Książki z czasów Oświecenia

  Charakteryzując kolekcję dawnych druków w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL, trzeba koniecznie wspomnieć o pięciu obiektach, które należały do księgozbioru króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Król gromadził książki do biblioteki zamkowej z myślą o stworzeniu w przyszłości narodowej książnicy. W ciągu swojego życia zdołał zgromadzić księgozbiór liczący około 20 tysięcy tomów [ 39 ]. W tworzeniu cennej biblioteki oświeceniowej król współpracował m. in. z Adamem Naruszewiczem i Janem Albertrandim. Po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego kolekcja królewska uległa częściowo rozproszeniu; w zasadniczej swojej części została sprzedana Liceum Krzemienieckiemu na Wołyniu, później zaś wywieziona na Ukrainę. W kolekcji królewskiej reprezentowane były prawie wszystkie dziedziny wiedzy. Druki z biblioteki króla opatrzone napisem "Ex Bibliotheca Regis Poloniae" były bardzo pięknie oprawione w jasną skórę i zaopatrzone w superekslibris przez warszawskich introligatorów J. C. Stichla, później zaś Jana Kilemanna [ 40 ].

 

Z Biblioteki Antoniego Rostworowskiego pochodzi książka znajdującą się dziś w zbiorach BU KUL, a należąca niegdyś do kolekcji ostatniego polskiego króla. Ukazała się ona w Warszawie w 1775 roku; składa się z dwóch współwydanych dzieł i zawiera regulamin służby obozowej i garnizonowej dla regimentów pieszych i regimentów kawalerii [ 41 ]. Druk wydany w formacie octavo (8°), oprawiony został w jasną cielęcą skórę; na grzbiecie znajdują się tłoczone złotem motywy roślinne, złocone są także brzegi kart. Na okładzinie umieszczony został superekslibris królewski z tarczą pięciopolową z herbami Polski i Litwy, w polu sercowym Ciołka herb rodziny Poniatowskich, u dołu zaś order Orła Białego. Całość znajduje się ozdobnym kartuszu, który zamyka korona królewska (ilustracja 9).

  Cała kolekcja króla, na którą złożyły się stare druki, rękopisy, zbiory numizmatów i dawnych sztychów, była opisywana i podziwiana przez gości zagranicznych, a z księgozbioru korzystali zarówno członkowie rodziny królewskiej, jak i dworzanie i poeci. Księgozbiór królewski gromadził dorobek intelektualny wielu pokoleń.

 

  Wśród książek wydanych w wieku oświecenia na uwagę zasługują również znajdujące się w zbiorach dawnej książki Biblioteki Uniwersyteckiej KUL druki pochodzące z księgozbioru Józefa Andrzeja Załuskiego. Fundacja braci Załuskich, Andrzeja Stanisława i młodszego Józefa Andrzeja "Biblioteką Rzeczypospolitej Załuskich zwana" miała bardzo burzliwe i zawiłe losy. Z liczącej 180.000 kolekcji starych druków (w chwili otwarcia Biblioteki w dniu 3 sierpnia 1747 roku), po drugiej wojnie światowej zdołano uratować tylko 30.000 [ 42 ]. Na podstawie ocalałych załuscianów można prześledzić historię tego pięknego księgozbioru, odczytując poszczególne proweniencje. Są to zarówno znaki własnościowe Załuskich, jak i znaki wcześniejszych i późniejszych właścicieli starych druków. Bracia Załuscy do oznaczania swoich zbiorów używali m. in. pieczęci, a także ekslibrisów i superekslibrisów. W zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL znajdują się cztery woluminy [ 43 ], pochodzące z biblioteki Józefa Andrzeja biskupa kijowskiego. Na stronach tytułowych poszczególnych woluminów znajduje się odbicie pieczęci na tusz o treści "I. A. ZALUSKI".

Przypisy

39 Nad złoto droższe... op. cit., s.170.
40 Ibidem.
41 Regulamen służby obozowey y garnizonowey dla regimentów pieszych wydany, Warszawa 1775;
     Regulamen słuzby obozowey y garnizonowey dla regimentów kawaleryi wydany, Warszawa 1775,
     (sygn. XVIII. 6404-5).
42 B. Szyndler, I książki mają swoją historię, Warszawa 1982, s. 233, 244.
43 Reflexions sur la Religion Chretienne, Paris: chez André Pralard, 1679-120. T. 1, T. 2 (sygn. II a. 1149),
     Sermons Pour le Caresme, Paris 1725-120. T. 1, T. 2. (sygn. II a. 1111).

Opracowanie Małgorzaty Trojnackiej
jest fragmentem większej całości;
redakcja na stronach
witryny internetowej BU KUL
- Jan Krzysztof Wasilewski