oprac. dr Monika Nowakowska

Biblioteka Instytutu Ekonomii i Finansów

 

 

 

 

Repozytorium KUL : https://www.kul.pl/dane-badawcze,art_84302.html

https://www.kul.pl/files/959/media/poradnik_-_plan_zarzadzania_danymi.pdf

 

DEFINICJA

 

Dane badawcze (Research Data) – dane zebrane lub wytworzone jako materiał do analizy w ramach badań naukowych. Dostęp do nich pozwala zweryfikować wyniki zaprezentowane w publikacji naukowej.

 

Według Komisji Europejskiej „dane badawcze” odnoszą się do informacji, w szczególności faktów i liczb, zebranych w celu analizy i oparcia na nich rozumowania, dyskusji lub obliczeń.

 

PRZYKŁADY

 

Danymi badawczymi mogą być:

  • dane liczbowe,

  • dokumenty tekstowe,

  • notatki,

  • kwestionariusze,

  • wyniki badań ankietowych,

  • nagrania audio i wideo,

  • obrazy,

  • zawartość baz danych,

  • oprogramowanie,

  • wyniki symulacji komputerowych,

  • protokoły laboratoryjne,

  • opisy metodologiczne.

 

Źródło: Guidelines to the Rules on Open Access to Scientific Publications and Open Access to Research Data in Horizon 2020

https://enspire.science/wp-content/uploads/2019/12/h2020-hi-oa-pilot-guide_en.pdf).

 

 

RODZAJE DANYCH BADAWCZYCH

 

Dane badawcze można podzielić na:

  • surowe – zebrane, ale nie przeanalizowane;

  • obserwacyjne – przechwytywane w czasie rzeczywistym (np. odczyty czujników, dane telemetryczne, wyniki anonimowych ankiet, badania fokusowe), często unikalne, ponieważ nie można ich „odzyskać”;

  • eksperymentalne – uzyskane za pomocą sprzętu laboratoryjnego w kontrolowanych warunkach, powtarzalne, ale często kosztowne (np. sekwencje genów, spektroskopia, odczyty pola magnetycznego);

  • dane symulacji – zebrane podczas testów badających rzeczywiste lub teoretyczne systemy (np. modele klimatyczne, ekonomiczne, systemy inżynieryjne);

  • dane pochodne / skompilowane – wyniki analiz danych, albo dane agregowane z różnych źródeł. Powtarzalne, ale ich pozyskanie może być bardzo kosztowne (bazy danych, teksty, modele 3D, dane statystyczne);

  • dane referencyjne – poprawione lub organiczne zbiory danych, zwykle recenzowane, publikowane i selekcjonowane (dane GUS, struktury chemiczne, bazy danych z sekwencjami genów)

 

 

Otwartymi danymi badawczymi (Open Research Data) są dane badawcze, które zostały udostępnione w repozytorium lub na innej platformie cyfrowej, do których każdy ma bezpłatny dostęp.

 

Otwarte dane badawcze obejmują m.in. dane cyfrowe i analogowe, zarówno surowe, jak i przetworzone, oraz towarzyszące im metadane, jak również zapisy liczbowe, zapisy tekstowe, obrazy i dźwięki, protokoły, kod analizy i procedury, które mogą być wykorzystywane w sposób otwarty, ponownie wykorzystywane, zachowywane i redystrybuowane przez kogokolwiek, pod warunkiem uznania autorstwa. Otwarte dane badawcze są dostępne w aktualnym, przyjaznym dla użytkownika, czytelnym dla ludzi i maszyn oraz umożliwiającym dalsze działania (actionable) formacie, zgodnie z zasadami dobrego zarządzania i opieki nad danymi, w szczególności zasadami FAIR (Findable, Accessible, Interoperable, Reusable) oraz podlegają regularnym działaniom w zakresie ich kuratorowania i utrzymywania.

 

Zalety udostępniania danych :

  • możliwość weryfikacji lub replikacji badań naukowych;

  • zakończenie projektu nie oznacza zakończenia wykorzystywania danych badawczych;

  • standaryzacja danych  badawczych i metadanych;

  • uniknięcie powtórnego finansowania tych samych badań;

  • wzrost widoczności prowadzonych badań oraz zwiększenie cytowalności publikacji i zbiorów danych badawczych;

  • prezentacja informacji istotnych przy wyszukiwaniu członków krajowych i międzynarodowych zespołów badawczych, ekspertów, partnerów do projektów itp.


Zasady FAIR Data

  • Findable – dane powinny być możliwie do znalezienia;

  • Accessible – dane badawcze lub zespoły danych powinny być dostępne dzięki zastosowaniu określonych standardów do ich opisu, czyli metadanych;

  • Interoperable – interoperacyjność danych, zespołów danych lub metadanych umożliwia ich wymianę i wykorzystanie do celów naukowych nie tylko przez osoby, ale także w sposób maszynowy;

  • Reusable – dane lub zbiory danych mogą być ponownie wykorzystane (dane są „wielokrotnego użytku").

 

Akty prawne, regulaminy

 



Przyjęta 20 czerwca 2019 r. przez Parlament Europejski i Radę (UE) Dyrektywa w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego (2019/1024) (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/? uri=CELEX:32019L1024&from=EN) włącza dane badawcze do danych sektora publicznego i nakłada na kraje członkowskie obowiązek zapewnienia możliwości ponownego ich wykorzystania Obowiązek udostępnienia dotyczy również tych dokumentów oraz danych, które powstały dzięki finansowaniu ze środków publicznych i są już dostępne w repozytoriach instytucjonalnych lub dziedzinowych.

 

Plan zarządzania danymi- dokument zawierający zarys tego, co będziemy robić z danymi w trakcie trwania danego projektu badawczego i po jego zakończeniu. Plan zarządzania danymi powinien mieć ma charakter żywego dokumentu, który zmienia się w trakcie trwania projektu.

 

PZD to dokument opisujący zasady zarządzania danymi podczas i po zakończeniu badań.

Plan Zarządzania Danymi powinien zawierać komponenty odpowiadające na następujące pytania:

 

1. Jakie dane zostaną wytworzone lub zebrane?

 rodzaje danych,

 formaty plików,

 szacunkowa objętość danych.

 

2. W jaki sposób będą pozyskiwane lub wytwarzane dane?

 standardy,

 metody,

 oprogramowanie,

 narzędzia.

 

3. Jak dane zostaną uporządkowane i opisane?

 metadane,

 dokumentacja.

 

4. Jakie kwestie etyczne i prawne związane z danymi będą uwzględnione?

 ochrona danych osobowych,

 zabezpieczenie danych niejawnych.

 

5. W jaki sposób dane zostaną udostępnione? (jak, kiedy, komu)

6. Które dane będą przechowywane długoterminowo? (gdzie, jak długo)

 

 

PLAN ZARZĄDZANIA DANYMI BADAWCZYMI

 

NARZĘDZIA POMOCNE W TWORZENIU PLANU ZARZĄDZANIA DANYMI

 

Wytycznymi dla wnioskodawców do uzupełnienia planu zarządzania danymi w projekcie badawczym, przygotowanymi przez Narodowe Centrum Nauki - NCN: https://ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/regulaminy/wytyczne_zarzadzanie_danymi.pdf

 

DMPtool (US) – narzędzie przygotowujące szablony DMP, dostosowane do wymagań amerykańskich grantodawców. https://dmptool.org/

 

DMPonline (UK) – narzędzie bardzo podobne do DMPtool, zawierające jednak bazę instytucji finansującej naukę z Wielkiej Brytanii. https://dmponline.dcc.ac.uk/

 

DCC Data Management Plan Content Checklist – lista kontrolna zawartości planu zarządzania danymi, pozwala szybko określić, jakich informacji może brakować w przygotowywanym DMP.

 

https://www.dcc.ac.uk/DMPs/checklist

 

The Data Curation Center – serwis brytyjskiej instytucji specjalizującej się w zarządzaniu danymi badawczymi. Udostępnia między innymi: gotowe plany zarządzania danymi, przewodniki, wytyczne, informacje na temat metadanych.

 

https://www.dcc.ac.uk/resources/data-management-plans/guidance-examples

 

Netografia:

 

  1. Przewodnik dla UWr – Otwarta Nauka, https://www.bu.uni.wroc.pl/sites/default/files/images/ezrodla/Przewodnik%20dla%20UWr%20-Otwarta%20Nauka%20-%2016_11_2021.pdf, dostęp 09.08.2024.

  2. Dane badawcze, opracowały Maja Bogajczyk Anna Książczak-Gronowska, Warszawa 2020, https://www.buw.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2020/11/DANE-BADAWCZE-1.pdf

  3. Uniwersytet Warszawski, Zarządzanie danymi badawczymi dla data stewardów, https://navoica.pl/courses/course-v1:UniwersytetWarszawski+RDM_01+2023_01/courseware/897b7c8bc2dd49a3aa6486f714878f55/dbba404c64ae4eddab4f05ec303cb535/5?activate_block_id=block-v1%3AUniwersytetWarszawski%2BRDM_01%2B2023_01%2Btype%40vertical%2Bblock%40c213fb8f49584dfabcad7fd301a44093, dostęp 09.08.2024.

  4. Pazik-Aybar A. [Narodowe Centrum Nauki], Otwarta nauka i publikowanie w otwartym dostępie: sytuacja i perspektywy , https://rgnisw.nauka.gov.pl/wp-content/uploads/2023/10/Prezentacja-APA_12.10.2023.pdf

  5. Galica N. [Narodowe Centrum Nauki], Otwarte dane badawcze w polityce Narodowego Centrum Nauki, https://www.ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/prezentacje/2024_05_08_otwarte_dane_badawcze_webinarium.pdf

  6. Serwis Rzeczpospolitej Polskiej, Otwarte dane, https://dane.gov.pl/pl

  7. Instrukcja zarządzania danymi badawczymi obowiązująca na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu, https://www.bg.ue.wroc.pl/otwarta_nauka/22309/plan_zarzadzania_danymi.html; https://www.ue.wroc.pl/p/bg/instrukcja_pzd_marzec_2022.pdf

  8. Repozytorium KUL : https://www.kul.pl/dane-badawcze,art_84302.html

    https://www.kul.pl/files/959/media/poradnik_-_plan_zarzadzania_danymi.pdf

 

 
Autor: Paweł Kamiński
Ostatnia aktualizacja: 11.09.2024, godz. 09:45 - Paweł Kamiński