Biblioteka Słowiańska w Pradze

Biblioteka Słowiańska w Pradze

Sprawozdanie z konferencji naukowej - `Książka, biblioteka, informacja...`

Biblioteka Słowiańska w Pradze i jej zbiory poloników

mgr Joanna Nastalska

8 maja 2006 r.

Biorąc udział w obradach Międzynarodowej Konferencji "Książka, biblioteka, informacja – między podziałami a wspólnotą" w Wólce Milanowskiej w dniach 11 – 12 kwietnia 2006 roku, pracowałam w sekcji IV - 'Dziedzictwo narodów – dziedzictwem Europejczyków'. Przedstawiłam tam referat 'Biblioteka Słowiańska w Pradze i jej zbiory poloników', który zostanie wydrukowany w publikacji pokonferencyjnej.
Ze zbiorami Biblioteki Słowiańskiej w Pradze miałam okazję zapoznać się w trakcie stażu odbywanego w czerwcu 2003 roku w praskiej Bibliotece Narodowej. Slovanska Knihovna jest obecnie jej autonomiczną częścią. Powstała w 1924 roku jako Rosyjska Biblioteka Spraw Zagranicznych, ale już w 1927 otrzymała dzisiejszą nazwę [krótką, ale bardziej szczegółową historię 'Biblioteki Słowiańskiej' podajemy niżej w tłumaczeniu ze szkicu autorstwa Lukáša Babki, publikowanego na stronach witryny Czeskiej Biblioteki Narodowej w Pradze - przyp. red.]. Gromadzi literaturę dotyczącą Słowiańszczyzny z zakresu szeroko pojętej humanistyki - a więc historii, kultury, nauk politycznych i społecznych, filologii, sztuki, filozofii, etnografii i ekonomii. Jednym z jej działów jest dział polski, powstały w 1928 roku na bazie księgozbiorów zakupionych od Eugeniusza Barwińskiego, Tadeusza Ruśkiewicza, Mariana Abramowicza i nieznanego z imienia Konopki. Obecnie zbiór poloników liczy ponad 70 tysięcy woluminów. Jest wśród nich osiem rękopisów, 750 woluminów starych druków oraz pokaźny zbiór książek i czasopism XIX-wiecznych.

Joanna Nastalska

Joanna Nastalska podczas prezentacji praskiej Biblioteki Słowiańskiej;
Akademia BU KUL, 8 maja 2006 r.

Wystawy poloników w Bibliotece Słowiańskiej w Pradze
Polscy twórcy:
J. Baudoin de Courtenay, M. Białoszewski, M. Dąbrowska, M. Jastrun, J. Kaden-Bandrowski,
M. Konopnicka, I. Krasicki, S. Lem, A. Mickiewicz, Z. Natkowska, C. K. Norwid, E. Orzeszkowa,
S. I. Witkiewicz
Wystawy tematyczne:
Czechosłowacko - polskie związki literackie
Stanisław Lem i polska literatura fantastyczno naukowa
Dwa stulecia polskiej literatury fantastycznej
Polscy laureaci Nobla

Praga, Biblioteka Narodowa;
po lewej - podręczny magazyn
slawistyczny przy czytelni,
po prawej czytelnia slawistyczna
- trzecie piętro

Praga, Biblioteka Narodowa;
wypożyczalnia slawistyczna
i katalogi pomocnicze
- trzecie piętro

Praga, Biblioteka Narodowa;
Biblioteka Słowiańska:
odnowiona wypożyczalnia (2006)
- trzecie piętro

Biblioteka Słowiańska - powstanie i historia

Placówkę pod nazwą 'Biblioteka Rosyjska Ministerstwa Spraw Zagranicznych' (Ruska knihovna ministerstva zahranicnich veci) założyło Ministerstwo Spraw Zagranicznych Czechosłowacji w roku 1924. Było to związane z tzw. 'Akcją Rosyjską' czechosłowackiego rządu, którą uruchomił prezydent kraju, T. G. Masaryk. Była to forma pomocy dla emigracji, napływającej z terytorium rosyjskiego. Powstawały wtedy szkoły, instytucje, związki, stowarzyszenia i inne organizacje, które chroniły narodową spuściznę i zapewniały duchowe wsparcie dla uchodźców. Biblioteka pozwalała wielu z nich kontynuować studia czy badania naukowe, a także zapewniała możliwość edukacji nowym pokoleniom.

W roku 1927 zdecydowano włączyć do Biblioteki literaturę innych narodów słowiańskich i jej nazwa została zmieniona na 'Biblioteka Słowiańska Ministerstwa Spraw Zagranicznych' (Slovanska knihovna ministerstva zahranici). Oznaczało to, że biblioteka wciąż należy do ministerstwa, lecz gromadzi książki i czasopisma z 12 krajów regionu. Wtedy również został wprowadzony program wymiany zagranicznej; dublety zostały wyodrębnione i przekazane do wypożyczalni, opublikowano też ich listę. Skalę wymiany ilustrują liczby: w roku 1928 istniały kontakty z 284. podmiotami (instytucjami naukowymi, naukowcami i wydawnictwami) w 150 ośrodkach z 26 krajów. Największą ekspansję zanotowano w latach 1925 - 1929, kiedy to wzrost wymiany wynosił od 14 do 50 tysięcy woluminów (trzeba zauważyć, że w zbiorach nie było prac z zakresu techniki i medycyny, jak również nauk przyrodniczych; od samego początku jądrem kolekcji były prace z zakresu historii i filologii).

Miejsce, w którym przechowywane były zbiory tej Biblioteki, wkrótce stało się niewystarczające dla pomieszczenia szybko rosnącej kolekcji; czechosłowackie Ministerstwo Edukacji i Kształcenia Dorosłych zaproponowało udzielenie jej schronienia w Klementinum. Biblioteka Słowiańska przeniosła się tam w roku 1929. 31 grudnia 1938 roku czechosłowackie Ministerstwo Spraw Zagranicznych zrezygnowało z administrowania Biblioteką - i z od tego czasu znikło też z jej nazwy.

W lutym 1942 roku Biblioteka została przemianowana przez okupacyjną niemiecką administrację i połączona z Biblioteką Krajową i Uniwersytecką (Zemska a univerzitní knihovna). Okres II wojny światowej był dla Biblioteki bardzo ciężki, jakkolwiek jej działania nie zostały całkiem sparaliżowane.

Po wojnie, szczególnie w pierwszej połowie lat '50. XX wieku, charakter Biblioteki został poważnie wypaczony poprzez włączenie w jej zbiory literatury sowieckiej z obszarów o marginalnym znaczeniu. Od roku 1956 Biblioteka zwolna wracała swojej oryginalnej misji. Plan akwizycji powrócił do obszarów wyznaczonych długo przed wojną, a także do aktywnej współpracy na arenie międzynarodowej (głównie w zakresie wymiany publikacji, która także załamała się po wojnie).

Od czasu powstania Biblioteka Słowiańska kierowała swoje działania w stronę prac bibliograficznych. Zgodnie z tą specjalnością, Biblioteka skupiała swoje działania na publikowaniu bibliografii słowiańskich i zestawień bibliograficznych. Działalność na tych polach znacząco się wzmogła po roku 1973, kiedy to Międzynarodowy Komitet Slawistów mianował Bibliotekę naukowym, informacyjnym i bibliograficznym centrum nauk slawistycznych. Wtedy to środowisko Biblioteki stało się centrum prac Komisji Bibliograficznej wspomnianego Komitetu.

Lukáš Babka
(przekład z wersji angielskiej - J. K. Wasilewski)