Iluminacje z Biblii wydanej w Augsburgu, 1475-76

(drzeworyty ręcznie kolorowane w inkunabule ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej KUL)
Fotografie wykonała i ekspozycję przygotowała Iwona Kasiura.
Objaśnienia i komentarze ikonograficzne - Arkadiusz Adamczuk

 

Inicjał
N (-acht)
rozpoczyna
Księgę
Sędziów...
→		   Ze zbiorów BU KUL: iluminacje z Biblii wydanej w Augsburgu w r. 1475   Inicjał
E (-in man)
rozpoczyna
Księgę
Hioba...
→		   Ze zbiorów BU KUL: iluminacje z Biblii wydanej w Augsburgu w r. 1475   Inicjał
I (-n)
rozpoczyna
Księgę
Rodzaju...
→		   Ze zbiorów BU KUL: iluminacje z Biblii wydanej w Augsburgu w r. 1475
Ze zbiorów BU KUL: iluminacje z Biblii wydanej w Augsburgu w r. 1475   ←
Inicjał
A (-dam)
rozpoczyna
Księgę
Kronik...		   Ze zbiorów BU KUL: iluminacje z Biblii wydanej w Augsburgu w r. 1475   ←
Inicjał
D (-ie geleich) rozpoczyna
Księgę
Przysłów...		   Ze zbiorów BU KUL: iluminacje z Biblii wydanej w Augsburgu w r. 1475   ←
Inicjał
D (-as wort)
rozpoczyna
Księgę
Joela....

 

 

Tę Biblię wydał pierwszy (chronologicznie i artystycznie) drukarz Augsburga XV w., Günther Zainer. Prawdopodobnie był on prekursorem używania drzeworytów na stronach z wydrukowanym tekstem, zastępując nimi ręcznie rysowane i potem kolorowane iluminacje. Popadł z tego powodu w ostry konflikt ze środowiskiem augsburgskich iluminatorów, jednak pomysł został podchwycony przez innych drukarzy i szybko się upowszechnił. Jego bliski krewny, Johann Zainer, założył pierwszą drukarnię w nieodległym Ulm. Obaj na wielką skalę stosowali drzeworyty do ornamentacji drukowanych przez siebie książek. (przyp. red.)		   'U' - inicjał z Biblii Zainera wydanej w Augsburgu w r. 1475
 


 

'N' - inicjał z Biblii Zainera wydanej w Augsburgu w r. 1475   Inicjał N (-acht), (karta CXXXXIIII)
rozpoczyna Księgę Sędziów.
Ukazuje on we wnętrzu litery zgromadzenie dwunastu
postaci siedzących w dwóch rzędach na ławie,
oraz dwie postacie męskie i dwie (bądź trzy) kobiece,
stojące przed nimi. Pierwszoplanowy, stojący
mężczyzna trzyma w ramionach małe koźlę.
Siedzących na ławie należy interpretować jako
sędziów sprawujących w tym czasie władzę w Izraelu,
zaś postać z jagnięciem to albo Gedeon,
albo Manoach - ojciec Samsona; ci dwaj mężowie
składają w tej Księdze ofiarę z koźlęcia.
Inicjał A (-dam) rozpoczynający Księgę Kronik
(karta CLVIII), ukazuje we wnętrzu litery
czterech starotestamentowych patriarchów.
Są to (od lewego, górnego rogu,
zgodnie z ruchem wskazówek zegara):
Abraham, ukazany jak składa ofiarę z Izaaka;
Józef (?); Noe w arce; wreszcie
Adam z jabłkiem pod rajskim drzewem.
Napisy na banderolach objaśniają każdą postać.
Poziomą belkę litery tworzy wstęga
z abrewiacją: . S . A . I . V . R .
Nazwa Księgi Kronik pochodzi od św. Hieronima,
który nazwał ją "Kroniką całej historii świętej".
Przedstawieni mężowie w sposób szczególny
odznaczyli się w dziejach zbawienia,
stąd też wybrani zostali przez autora drzeworytu
spośród Izraelitów wyliczanych w obszernych
genealogiach zawartych w tekście.		   'A' - inicjał z Biblii Zainera wydanej w Augsburgu w r. 1475
'E' - inicjał z Biblii Zainera wydanej w Augsburgu w r. 1475   Inicjał E (-in man),
na początku księgi Hioba (karta CCXVIIII),
obrazuje typologię ksiąg Starego i Nowego
Testamentu, czyli jeden ze sposobów egzegezy
biblijnej, stosowanej przez teologów w średniowieczu.
Wedle niej wydarzenia i postaci
ze Starego Testamentu zapowiadają Nowy, stając się
typami wydarzeń i osób nowotestamentowych.
Tutaj (w polu poniżej poziomej belki litery E)
ukazano Hioba na kupie gnoju, rozmawiającego
z żoną, która namawia go do złorzeczenia Bogu
za nieszczęścia, jakie nań zesłał.
W polu powyżej belki poziomej zobrazowany jest
Chrystus, który po 40-dniowym poście na pustyni
kuszony jest przez diabła.
Obie sceny nawzajem się dopełniają, ilustrując
wierność Bogu na przekór pokusom.
Inicjał D (-ie geleich)
na początku Księgi Przysłów (karta CCLXI),
przedstawia w wewnętrznym polu króla
Salomona, uważanego za autora tej księgi.
Biblijny władca ukazany został jako mędrzec,
pracujący przy pulpicie (charakterystycznym
dla średniowiecznego uczonego lub skryby),
ale i pod baldachimem (który sugeruje bogate,
dostojne i zaciszne wnętrze).
Twórca drzeworytu korzystając tu ze schematu
ikonograficznego stosowanego zazwyczaj
do przedstawiania Ojców Kościoła,
podkreślić chciał mądrość Salomona,
utożsamiając ją z uczonością.		   'D' - inicjał z Biblii Zainera wydanej w Augsburgu w r. 1475
'I' - inicjał z Biblii Zainera wydanej w Augsburgu w r. 1475   Inicjał I (-n). Drzeworyt ilustrujący początek
(karta V) Księgi Rodzaju - stworzenie świata.
Na tle ozdobnej litery, umieszczonej jak drzewo
w krajobrazie, ukazany jest Bóg - architekt
(z nimbem krzyżowym jako Chrystus - Logos)
oraz świat zobrazowany symbolicznie jako okrąg,
który Bóg błogosławi.
Wewnątrz tego okręgu ukazane są poszczególne
elementy stworzenia: Słońce i Księżyc, gwiazdy,
ptaki niebieskie i stworzenia ziemne, symboliczne
miasto na tle gór (Jerozolima), oraz na pierwszym
planie, w zamkniętym ogrodzie Raju, Adam i Ewa
przy drzewie wiadomości dobrego i złego,
kuszeni przez szatana.
Inicjał D (-as wort), rozpoczynający księgę Joela
(karta CCCLXXXIII), ukazuje tego proroka
jako wschodniego mędrca, spisującego
przy pulpicie wizję otrzymaną od Boga.
Przedstawienie nawiązuje bezpośrednio
do rozdziałów 3. i 4. księgi Joela,
mówiących o sądzie,  jaki Pan odbędzie
nad swym ludem w dolinie Joszafat,
stąd artysta przedstawił na obłoku umieszczonym
przed prorokiem Chrystusa - sędziego,
w konwencji ikonograficznej Maiestas Domini
(siedzący na tęczy, w nimbie krzyżowym,
z mieczem i lilią przy ustach).
Poniżej Słońce, Księżyc i gwiazdy,
będące dosłowną ilustracją wersetu 4, 15:
"Słońce i Księżyc się zaćmią,
a gwiazdy światłość swą utracą".		   'DF' - inicjał z Biblii Zainera wydanej w Augsburgu w r. 1475


Ekspozycja: wiosna - jesień 2000 r.
Autor: Jan Wasilewski
Ostatnia aktualizacja: 17.09.2013, godz. 08:37 - Artur Podsiadły